Co jeść w chorobie wrzodowej żołądka?

Choroba wrzodowa jest procesem chorobowym w którym dochodzi do powstawania ubytków błony śluzowej (wrzodów i/lub nadżerek) w górnym odcinku przewodu pokarmowego, w miejscach szczególnie narażonych na działanie kwasu solnego oraz pepsyny.

Choroba ta ma charakter wieloczynnikowy, ale głównym czynnikiem patogennym jest zakażenie Helicobacter pylorii.Tęspiralną bakterię wyizolowali i opisali w 1983 r australijscy naukowcy Robin Warren i Barry Marshall. Do zakażenia dochodzi w dzieciństwie i nieleczona infekcja może trwać przez całe życie. Głównym źródłem zakażenia są wydaliny i wydzieliny z przewodu pokarmowego. Czasami owrzodzenie może mieć inne przyczyny, takie jak: nadużywanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (aspiryna, ketoprofen), napromieniowanie, chemioterapia, choroba Leśniowskiego-Crohna, zespół Zollingera- Ellisona, mastocytoza układowa, sarkoidoza, zakazenie wirusami HSV, chłonniak, oraz rak żołądka.

To, czy u osoby zakażonej rozwinie się choroba wrzodowa, zależy w głównej mierze od czynników takich jak: predyspozycje genetyczne, patogenność szczepu Helicobacter pylorii oraz czynników środowiskowych związanych z stylem życia: palenie tytoniu, wysokie spożycie soli kuchennej oraz niskie spożycie produktów bogatych w antyoksydanty (witamina E, C oraz beta-karoten).

Kwas solny oraz pepsyna, należą do głównych czynników powodujących uszkodzenie błony śluzowej żołądka oraz prowadzącymi do powstawania owrzodzeń. Wrzody żołądka tworzą się u chorych, u których kwas solny wydzielany jest w zwiększonej ilości, w odcinkach przewodu pokarmowego które mają bezpośredni kontakt z kwasem.

Zakażenie Helicobacter pylorii prowadzi do wzrostu stężenia gastryny- hormonu, który zwiększa wydzielanie pepsyny oraz kwasu solnego. Zgodnie z przyjętym poglądem, Helicobacter pylorii wywołuje w błonie śluzowej żołądka i dwunastnicy pewną kaskadę reakcji ze strony błony śluzowej, od ostrego zapalenia po zapalenie przewlekłe z równoczesnym powstaniem nadżerek i owrzodzeń, aż do zaniku błony śluzowej żołądka, co w ostateczności doprowadza do powstania dysplazji i raka żołądka.

Jakie objawy towarzyszą chorobie wrzodowej?

Do najczęstszych objawów zalicza się:

1. Nocny ból budzący chorego wcześnie rano.
2. Dyskomfort lub ból w nadbrzuszu, ustępujący zazwyczaj 1-3 godziny po spożyciu posiłku i zmniejszający się po jedzeniu lub zażyciu leków zobojętniających sok żołądkowy.
3. Ból pojawiający się chwilę po przebudzeniu (na czczo).
4. Uczucie pełności po spożytym pokarmie.
5. Utrata masy ciała.

Powikłania, do których może doprowadzić choroba wrzodowa to: krwotok, zwężenie odźwiernika, perforacja ściany przewodu pokarmowego, a w jwj następstwie do zapalenia otrzewnej. Warto podkreślić, że choroba wrzodowa ma charakter przewlekły oraz nawrotowy. Po okresie objawów, które trwają kilka tygodni, następują okresy bezobjawowe, które trwają nawet kilka miesięcy. Nawroty występują z różną częstością.

W jaki sposób jest wykrywana i leczona choroba wrzodowa?

Znane są różne metody wykrycia infekcji Helicobacter pylorii. Najczulszą metodą jest test ureazowy. W celu wykonania tego testu pobiera się materiał do badania podczas wykonywanej gastroskopii. Mechanizm działania tego testu oparty jest na reakcji barwnej, która zachodzi pod wpływem zmiany pH. Jeśli w błonie śluzowej znajduje się amoniak o zasadowym odczynie, to ureaza bakterii przetwarza obecny w płytce mocznik w amoniak o zasadowym odczynie.

W przypadku braku wskazań do wykonania gastroskopii zaleca się wykonanie testu oddechowego z mocznikiem znakowanym 13C lub testu wykrywającego antygen bakterii H. pylorii w stolcu, albo test z krwi na obecność przeciwciał IgG specyficznych dla H. pylorii.

Brak obecności bakterii co najmniej miesiąc od zakończenia leczenia nosi nazwę eradykacji. Natomiast brak obecności bakterii bezpośrednio po zakończeniu leczenia nosi nazwę eliminacji zakażenia

Podstawą leczenia choroby wrzodowej żołądka jest wyleczenie zakażenia H. pylorii. W tym celu stosuje się terapię:

1. Poczwórną. Chory otrzymuje lek przeciwwrzodowy (inhibitor pompy protonowej- IPP), plus dwa antybiotyki (amoksycyklina, klarytromycyna), plus metronidazol
2.  Trójlekową. Stosuje się w niej IPP oraz dwa antybiotyki (amoksycyklina
   i lewofloksacyna).
3. Hybrydową. W pierwszym tygodniu pacjent otrzymuje IPP, plus antybiotyk (amoksycyklina) w drugim tygodniu IPP, plus dwa antybiotyki (amoksycyklina, klarytromycyna), plus metronidazol

Obecnie metodą pierwszego wyboru jest terapia poczwórna z bizmutem, w której skład wchodzą IPP, cytrynian potasowo-bizmutawy, metronidazol i tetracyklina. Największe korzyści z leczenia eradykacyjnego obserwuje się w przypadku wrzodów nawracających. U chorych niezakażonych H. pylorii stosuje się terapię samymi inhibitorami pompy protonowej lub blokerami receptora histaminowego, zazwyczaj przez 4-6 tygodni.

Jakie są najważniejsze zasady żywienia?

Odpowiednia dieta jest nieodłącznym elementem leczenia choroby wrzodowej. W przypadku zakażenia H.pylorii wspomaga łagodzenie dolegliwości w okresie intensywnej, krótkotrwałej farmakoterapii, natomiast w postaciach wywołanych przez inne czynniki, np. niesteroidowe leki przeciwzapalne, w których leczenie przebiega znacznie dłużej niż podczas eradykacji bakterii, odpowiednio skomponowana dieta zwiększa jakość życia pacjentów, eliminując uporczywe i długotrwałe dolegliwości (bóle brzucha, nudności).

Zalecenia żywieniowe powinny być ustalane indywidualnie dla każdego chorego w zależności od wieku, płci oraz od wykonywanej pracy i aktywności fizycznej. Głównymi zaleceniami dietetycznymi w okresie leczenia są:

1. Stosowanie diety lekkostrawnej, z obniżoną zawartością tłuszczów zwierzęcych oraz błonnika.
2. Częste spożywanie posiłków (5-6 razy dziennie). Posiłki powinny być spożywane w regularnych odstępach czasu oraz o określonych porach dnia. Ważne jest unikanie zbyt długich przerw między posiłkami. Kolację lekkostrawną powinno się spożyć przed snem, aby uniknąć bóli nocnych wywołanych niekorzystnym działaniem kwasu solnego na błonę śluzową przewodu pokarmowego. Spożyty pokarm zapewnia bowiem neutralizację kwaśnej treści żołądka działając jak bufor.
3. Dostarczenie odpowiedniej ilości składników odżywczych. Ilość białka
   w całodziennej diecie powinna wynosić 1,0 g/kg masy ciała. Tłuszcze nie powinny w diecie dostarczać więcej niż 30% jej wartości energetycznej
   i większości powinny być to tłuszcze bogate w niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT). Udowodniono, że kwas linolowy bierze udział w ochronie błony śluzowej żołądka przed czynnikami uszkadzającymi. Przyspiesza gojenie się uszkodzeń żołądka.
4. Wykluczenie z diety pokarmów, które nasilają dolegliwości, powodujące bóle brzucha, wzdęcia i odbijanie, zgagę.
5. Spożywanie posiłków o konsystencji papkowatej w okresie zaostrzenia choroby. Posiłki można miksować, przecierać lub mielić. Pozwala to ograniczyć procesy żucia i zmniejszyć wydzielanie żołądkowe. Ponadto dzięki takiemu przygotowaniu potraw do żołądka nie trafiają duże, trudne do strawienia kawałki pokarmu, które mogłyby nasilać objawy dyspeptyczne.
6. Unikanie podawania potraw zbyt gorących i zbyt zimnych- powodują one drażnienie termiczne ściany żołądka.
7. Unikanie warzyw zawierających dużo trudnostrawnego włókna tj. kapusta, łodygi szparagów, seler. Warzywa i owoce zaleca się podawać w postaci gotowanych przecierów i rozcieńczonych soków. Owoce i warzywa, które nie są poddane obróbce termicznej, powinny być przemyte dokładnie wodą lub sparzone. Wykazano, że dieta bogata w polifenole poprawia cytoprotekcję, gojenie się ran w żołądku powstałych na skutek choroby wrzodowej, ponadto tłumi oksydacyjne uszkodzenia śluzówki żołądka, zobojętnia kwas solny, pobudza czynniki obronne błony śluzowej. Polifenole są zawarte głównie
   w owocach i warzywa, stąd też nie powinno ich zabraknąć w diecie pacjenta
   z chorobą wrzodową.
8. Unikanie soli, produktów solonych, ostrych przypraw, produktów kwaśnych, marynowanych, sosów przyrządzanych na zasmażkach, esencjonalnych wywarów z mięsa lub kości, esencjonalnych wywarów z warzyw i grzybów, galaret z mięsa i z ryb, konserw rybnych i mięsnych.
9. Unikanie spożywania potraw smażonych. Zaleca się gotowanie na parze, w wodzie, duszenie, pieczenie z użyciem pergaminu.
10. Unikanie produktów wzdymających (nasiona strączkowe) oraz ciężkostrawnych
11. Popijanie leków wodą, ponieważ istnieje ryzyko interakcji pomiędzy stosowanymi antybiotykami a składnikami zawartymi w sokach (flawonoidy) i produktach mlecznych (wapń) co może zmniejszać efekt działania antybiotyków oraz zwiększyć ryzyko wystąpienia objawów niepożądanych.
12. Zaprzestanie palenia papierosów, spożywania alkoholu pod każdą postacią oraz ograniczenie spożycia kawy oraz mocnych herbat.
13. Dbanie o higienę jamy ustnej, ponieważ każda infekcja płytki nazębnej może prowadzić do nawrotu zakażenia bakteryjnego
14. Istotne znaczenie ma spożywanie posiłków bez pośpiechu i zdenerwowania, w dobrej atmosferze.

Nawrót choroby może wystąpić w przypadkach, w których nie doszło do wyleczenia, lub w przypadku ponownego zakażenia (reinfekcji). Ryzyko reinfekcji Helicobacer pylorii można zmniejszyć poprzez przestrzeganie podstawowych zasad higieny oraz unikanie czynników zwiększających ryzyko rozwoju wrzodu. Warto podkreślić, że produkty zawierające bakterie probiotyczne (głównie z rodziny Lactobacillus, np. jogurty, kefiry) zmniejszają ryzyko ponownego zakażenia H. pylorii oraz łagodzą skutki stosowanej podczas leczenia antybiotykoterapii.

Co ciekawe, w badaniach nad kurkuminą (biologicznie aktywnym składnikiem kurkumy), udowodniono jej korzystne działanie w niwelowaniu dolegliwości choroby wrzodowej podczas eradykacji H.pylorii. Terapia skojarzona z zastosowaniem farmakoterapii i suplementacji kurkuminą (500 mg/dobę) wykazała dużą poprawę dotyczącą odczuwania niestrawności w porównaniu z grupą kontrolną, która nie otrzymywała tego składnika. Zaznaczyć jednak należy, że kurkumina nie wpływała na ogólną skuteczność leczenia zakażenia, ale tylko na redukcję dolegliwości

Więcej informacji na temat diety wrzodowej znajdziesz tu: https://dietetykswinoujscie.pl/produkt/dieta-zdrowotna-dwutygodniowa

Korzystałem z następujących źródeł:

1. Dariusz Włodarek i in. Dietoterapia. Wyd. 1-2. PZWL. Warszawa 2014
2. Marian Grzymisławski (red.). Dietetyka Kliniczna. Wyd.I. PZWL. Warszawa 2020
3. H. Ciborowska, A. Ciborowski- Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Wyd. V. Warszawa 2021
4. M. Jarosz (red.) Praktyczny podręcznik dietetyki. IŻŻ. Warszawa 2010
5. Jacek Bujko (red.) Podstawy dietetyki. Wyd.II. Wydawnictwo SGGW. Warszawa 2008
6. Sylwia Małgorzewicz (red.). Żywienie kliniczne. Praktyczne zagadnienia. Tom II. Wydanie I. Wydawnictwo Czelej. Lublin 2020